Piše: Dr. Harun Crnovršanin
Kuća u ulici Hilma Rožajca br. 56., o kojoj riječ u ovom tekstu, a koju od 1968. dijele pripadnici familije Tahirbegović i Elmasbegović, ima bogatu prošlost. Autor ovog teksta je za glavnog sagovornika, vezano za historijat ove, nekada prelijepe kuće, i porijeklo familije Tahirbegović, imao prof. dr. Kemala Tahirbegovića (1952), univerzitetskog profesora u penziji.
FAMILIJA TAHIRBEGOVIĆ VODI PORIJEKLO OD NAJČUVENIJE PAZARSKE FAMILIJE- FERHATAGIĆ
Ferhat-aga je rodonačelnik najpoznatije feudalne familije u Novom Pazaru s kraja 17. vijeka. Nakon 1689. godine novo plemstvo u Novom Pazaru formira se od turskih oficira koji su se istakli u ratnim pohodima. Familija Ferhatagić je od početka 17. vijeka, pa sve do 1837. godine davala Novom Pazaru muteselime (upravitelje). Sultan je Ferhat-agu, zbog svojih ratničkih zasluga u borbama protiv ustanika i austrijske vojske, 1706. godine nagradio velikim zemljišnim posjedima i imenovao ga za novopazarskog muteselima. Pored Ferhat-age ova familija je dala, još nekoliko istaknutih ličnosti:
–Jahja-kapetan Ferhatagić (1730-1735),
–Muhamed-beg Ferhatagić (oko 1745),
–Ismail-paša Ferhatagić je najpoznatiji pripadnik dinastije Ferhatagić. On je 1766. godine istovremeno obavljao dužnost muteselima u Novom Pazaru i mutesarifa (upravitelja) sandžaka Prizren. „U turskim dokumentima se ranije pominje i kao mutesarif (sandžakbeg) sandžaka Ćustendil. Sultan ga je unaprijedio u zvanje paše sa tri tuga, što je ravno činu maršala. Ismail-paša je 1769. godine imenovan za bosanskog vezira, ali je te iste godine umro u Novom Pazaru prije preuzimanja dužnosti. On je ujedno i jedini Pazarac koji je nosio titulu bosanskog vezira. Ostao je upamćen i po tome što je 1765. godine obnovio Čalap Verdi (Ismail-pašinu) džamiju u Novom Pazaru. Sahranjen je u haremu Altun-alem džamije.“ (Iz teksta „Dinastija Ferhatagića i novopazarske igre prijestolja“, autora Esada Rahića, objavljenog u listu Stav br.234 od 29.08. 2019. godine).
–Kurd Mehmed-paša Ferhatagić je bio odličan ratnik i vojskovođa. Dokazao se u borbi sa Rusima na Dunavu tokom rata od 1768-1774. godine. Pominje se kao novopazarski kapetan.
– Hadži Derviš Abid-beg, sin je Mehmed-paše Ferhatagića. Umro je u Sarajevu 1803. godine i ukopan u Carevoj džamiji.
-Ejup-paša Ferhatagić je posljednji iz novopazarske dinastije (hanedan) Ferhatagić. Bio je na položaju muteselima od 1831-1837.godine. Ubijen je 1837. godine u njegovom dvoru-konaku u Novom Pazaru, pod nerazjašnjenim okolnostima. Smatra se da su ga ubili pristalice autonomaškog pokreta Husein-kapetana Gradaščevića. Ejup-paša Ferhatagić je bio vatreni sultanov pobornik i nije htio da se priključi bosanskoj vojsci Husein-kapetana Gradaščevića.
Gradaščević je iz Sarajeva u Novi Pazar došao sa 8.000 bosanskih ustanika. Iz Novopazarskog sandžaka, koji je tada bio u sastavu Bosanskog pašaluka, pridružilo se još oko 4.000 boraca, što je predstavljalo 35% ukupnih snaga sa kojima je Gradaščević stigao u junu 1831. godine u Novi Pazar. Tada je Ejup-paša Ferhatagić sa svojom vojskom, koja je bila odana sultanu, napustio Novi Pazar i sklonio se ispod planine Kopaonik. Nakon što je sredinom 1832. godine Gradaščevića pobuna propala, Ejup-paša se ponovo vraća u Novi Pazar i njime upravlja do 1837. godine kada je ubijen..
Ejup-paša je u ovom gradu napravio dvorac koji je predstavljao najljepše zdanje iz osmanlijskog perioda. Srušen je 1938. godine, a nalazio se između današnje ulice Rasima Halilovića (Domski sokak) i ulice Jugovića (Altun-alemski sokak) u mahali Jošanica. Njegovo turbe se nalazilo na Gazilaru, međutim, i ono je porušeno. Imao je čitluke u Stupu (Sjenica), Sočanici (Kosovska Mitrovica), u Izbicama i dr.
RAZGOVOR SA PROF. DR. KEMALOM TAHIRBEGOVIĆEM
Autor ovog teksta je, u ljeto 2024. godine, vezano za porijeklo familije Tahirbegović i historijat njihove stare kuće u ulici Hilma Rožajca razgovarao sa prof. dr. Kemalom Tahirbegovićem. Kemal je inače, prvi doktor tehničkih nauka u Sandžaku i redovni profesor Prištinskog univerziteta u penziji. Njegova priča die ovako:
„Kuća u ulici Hilma Rožajca br. 56, o kojoj je u ovom tekstu riječ, a koju od 1967. dijele porodice Tahirbegović i Elmasbegović, ima bogatu prošlost. Ona je prvobitno pripadala Safija-hanumi Grahovac. Kuću je nasledila od svog muža Ćerim-efendije Grahovac, bogatog i uglednog Pazarca. U braku sa Ćerim-efendijom Safija-hanuma nije imala decu. Ova kuća je bila jedna od najljepših kuća u Novom Pazaru. Do 1945. ulica Hilma Rožajca se zvala Grahovski sokak koji je dobio ime po uglednom trgovcu Ćerim-efendiji Grahovcu.
Porodica Tahirbegović, majka Džemila-hanuma, sin Dželadin-beg Tahirbegović (moj otac) i njegova prva supruga, ćerke: Safija-hanuma Grahovac i Šefćeta-hanuma Tahirbegović, živjeli su u kući ispod hamama, kog Šumskog gazdinstva, danas ulica Dr. Tirše.
Tokom savezničkog bombardovanja 7.11.1944. kuća je porušena i pritom je poginula majka Dželadin-bega Džemila-hanuma i njegova prva žena sa kojom nije imao djece. Nakon toga, Dželadin-beg sa sestrama Safija-hanumom Grahovac i Šefćeta-hanumom Tahirbegović se useljava u kuću Safija-hanume Grahovac, o kojoj je i u ovom tekstu riječ. U prizemlju kuće živjela je porodica Grahovac-Tahirbegović, dok su na spratu bili stanari sve do početka 1968. godine. Tada se na spratu kuće useljava treća sestra Dželadin-bega, Zubejda-hanuma, udata Elmasbegović, sa sinovima Farukom i Fahrudinom.
OPIS KUĆE I AVLIJE
„Poslije smrti Safija-hanume Grahovac 1966. godine, kuću su nasledile porodice Tahirbegović i Elmasbegović. Danas u ovoj kući, čiji je enterijer potpuno izmenjen, u prizemlju živi moj brat Džemal Tahirbegović, a na spratu Fahrudin Elmazbegović sa porodicom. U avliji ispred kuće je osamdesetih godina prošlog veka sagrađena moderna i komforna kuća u kojoj živi moje sestre Mevljude sin, Suad Paljevac sa porodicom.
Po poslijeratnom katastru površina parcele sa kućom, pomoćnim objektima i zemljištem iznosila je 8,5 ara. Cijela parcela je bila ograđena zidovima od ćerpiča visine 5 metara, i na jednom dijelu zida postojale su hatule za kokoške. Kuća je bila udaljena od ulice Hilma Rozajca negde oko 13-14 metara. Ulaz u kuću je bio iz ove ulice. Pored tog ulaza postojala su i velika vrata na koja su ulazila zaprežna kola sa voćem i povrćem iz Šutenovca i Selakovca i skladištila u izbama i mutfaku. Pored objekta sa lijeve strane kuće bila su tri pomoćna objekta koja su se prostirala sve od ulice Hilma Rožajca do jaza. Prvo oklukhana, zatim sudurma (oba objekta sa prizemljem i spratom) i na kraju prizeman mutfak. Na današnjem Rekreacionom centru, ispod jaza, imali smo bahču. Na jazu je postojala mala ćuprija sa peralom.
Ispod visokog prizemlja u dijelu kuće ka Rekreacionom centru nalaze se dvije izbe. U prizemlju kuće, koja je bila izgrađena od ekološki ispravnih građevinskih materijala, bile su tri sobe i veliko predsoblje (divanhana). Sve sobe su imale dograme, ugrađeni drveni nameštaj na zidu. Dogrami su se sastojali iz dolapova, dušekluka, hamama, kamina za grijanje hamama i vode. Na zidovima su bili rafovi obogaćeni bakrotiscima, a na plafonima drveni šašovci.
I na prizemlju i na spratu kuće bila su po dva hamama (kupatila). Na spratu kuće su postojale tri sobe i velika divanhana, koja je preuređena u neku vrstu dnevne sobe. S obzirom da su se na spratu formirale četiri prostorije tu su stanovale uvek po dvije porodice. To su bile poznate i ugledne porodice: Ćurkić, Melić, Sukić (profesor Ahmed, sin muftije Murad-efendije Sukića), Hamzagić (Fikro – član vlade i konzul BiH u Turskoj, Hasan – profesor Medicinskog fakulteta u Sarajevu), Ćatović (Fehmija i Hilmija – profesor Univerziteta u Prištini i jedan od najpoznatijih slikara u SFJ, sinovi uglednog i obrazovanog Iljaz-age Ćatovića iz Rožaja), Hadžifejzović, Nokić …
U ovoj kući sam 1952. godine rođen i ja- Kemal Tahirbegović. Radni vijek sam proveo kao redovni profesor Univerziteta u Prištini. Danas živim sa svojom porodicom u ulici Šabana Koče br. 37 u Novom Pazaru.“
PORODIČNO NASLIJEĐE
“Imao sam tu nesreću da mi je otac otišao na drugi, bolji svijet u vrijeme kada sam bio premlad da bi se zainteresovao za živote mojih predaka. Čovek treba da ostari da shvati koliko je važno znati porodičnu historiju, pogotovu kada je ta porodica dala više istaknutih ličnosti koji su dali znatan doprinos društvu u vremenu i epohi u kojoj su živjeli.
Potomak sam Ferhatagića, hanedana (dinastije) koja je vršila zakonodavnu i vojnu vlast na području Novopazarskog sandžaka sa malim prekidima od 1706. do 1838. godine. Rodonačelnik ove najstarije pazarske porodice bio je po istorijskim izvorima Ferhat-beg, Ferhat-kapetan, Ferhat-paša. O porodici ima dosta arhivske građe u Istanbulu, Bursi, Sarajevu i Skoplju. O dinastiji Ferhatagića pisalo je više historičara. Ispredale su se razne priče od najružnijih prizemnih priča i intriga do legendi na osnovu kazivanja raznih, po meni dosta neobaveštenih i nekompetentnih ljudi. Moje mišljenje je da se nisu u potpunosti držali stvarnih činjenica. Što se tiče historičara smatram da historičar treba da stoji izvan intriga, vašara i nepouzdanih izvora i da prouče okolnosti pod kojima je dinastija, lojalna sultanu prolazila kroz razne epohe i realizovala različite politike pa i nepopularne, npr. poresku politiku sultana Mahmuta II. Sem toga, u vremenu propadanja Osmanskog carstva bilo je vrlo nezahvalno vršiti vlast, posebno na njegovim rubnim teritorijama. Napominjem još jednom da su Ferhatagići bili nesalomivo odani sultanu i Osmanskom carstvu.
Nesumnjivo da su Ferhatagići u Sandžaku nezaobilazan izvor ne samo za historiju jedne dinastije, već i za političku i društvenu historiju Sandžaka koja se kroz tu dinastiju prožima. Ja se lično osećam odgovornim za dug koji sam morao vratiti precima. Nadam se da će ga moja djeca vratiti i podrobno izučiti porodično naslijeđe.“
Ženidba Nedžip-paše i brata mu Tahir-bega
„Na proputovanju iz Soluna (Seljanika) Nedžip-paša se sa svojom pratnjom (svitom) zaustavio u Novom Pazaru, da se odmori i prenoći u Amir-aginom hanu u centru grada. Novi Pazar je u 19. veku bio snažno trgovačko i putno čvorište, jer se gotovo sav saobraćaj i trgovina od Dubrovnika i Sarajeva odvijala preko Novog Pazara koji je bio neizostavna veza prema Mitrovici, Prištini, Nišu, Skoplju, Sofiji i dalje prema Carigradu (Istanbulu) kao i prema Kneževini Srbiji.
Uveče u hanu, dok su sjedeli uz ognjište i ispijali kahve i čajeve, ćaskali su i polemisali o raznim temama sa poslovnim ljudima, trgovcima i drugim putnicima namjernicima koji su se zadesili u hanu. Spontano kao jedna od tema neizostavno se nametne ženska ljepota. Prisutni u hanu su govorili da su najlepše djevojke u Novom Pazaru dvije sestre Dževahira-hanuma starija i Behdžida-hanuma mlađa obe unuke Ejup-paše Ferhatagić muselima (sultanovog glavnog zapovjednika- civilnog i vojnog) cijelog Novopazarskog sandžaka. Majka im je bila Đulzada poznatija u narodu kao Paša-Zada-hanuma, ćerka Ejup-paše Ferhatagića.
Nedžip-pašu je zaintrigirala ova priča, pa je u razgovoru sve više počeo da se raspituje o ovim nesvakidašnjim ljepoticama. Njegovi sagovornici su mu šaljivo dobacivali da se uzalud raspituje i da nema šanse da ih može vidjeti uživo, da se o tome strogo vodi računa, te da je to bila privilegija malobrojnih i da su, pored članova uže porodice i ženske posluge, samo malobrojni i privilegovani bili u prilici da ih vide i dive se njihovoj ljepoti. Nedžip–pašu je ovo još više zainteresovalo i bacilo u razmišljanje.
Kada je Nedžip–paša okupljenima rekao da mora ode da vidi te dvije ljepotice i da će zbog toga produžiti boravak u Novom Pazaru, okupljeni u hanu su počeli da se smeškaju i da ga šaljivo provociraju na tu temu. Ono što je bilo interesantno je da Nedžip–paša, tu u hanu, nije odmah otkrio svoj pravi identitet i titulu, i da nije nosio pašansko ruho, već običnu odeću tako da prisutni gosti u Amir-aginom hanu nisu znali o kome se radi. Paša se čak sa nekim gostima kladio kako će ga sutra u dvoru Ejup-paše Ferhatagića lično primiti Paša-Zada-hanuma.
Nedžip–paša je ujutru, krišom poslao svog čoveka iz pratnje, sa pismom, da ode do dvora Ejup-paše Ferhatagića i zatraži zvaničan prijem, odnosno audijenciju. Kad se njegov emisar vratio saopštio mu je da ga Paša-Zada-hanuma rado očekuje, te da insistira i da Nedžip–paša ostane na ručku. Nakon toga se Nedžip-paša u svojoj sobi uparadio u pašansko ruho, sve sa ordenjem, kuburom i sabljom i sa sprata sišao u prizemlje hana da krene u posjetu Paša-Zada-hanumi. Prisutni gosti su se zaprepastili i nisu mogli da vjeruju sa kime su prošlu noć ćaskali, šalili se i, nažalost, poneki sklapali opklade koje su već sada izvjesno izgubili. Kada su ga u šali pitali gde će paša tako uparađen i dotjeran, on im je onako mangupski i šeretski odgovorio „Šta mislite gde li sam pošao?“
Nedžip-pašu su u dvoru Ejup-paša Ferhatagića izuzetno lijepo primili i ugostili sa svim počastima. Pošto su ručali i poslužili se Nedžip-paša je zatražio da vidi Paša-Zada-hanumine kćerke- Dževahira-hanumu i Behdžida-hanumu, uz iskren odgovor da je zato mahsuz produžio boravak u Novom Pazaru. Paša-Zada-hanuma je naravno pristala i pozvala kćerke da ih Nedžip-paša vidi. Kada je video sestre Dževahira-hanumu i Behdžida-hanumu bio je potpuno opčinjen i zadivljen njihovom ljepotom. Toliko je bio zadivljen da je odmah zaprosio stariju Dževahir-hanumu za sebe, a ne časeči ni časa zaprosio i Behdžida-hanumu za svog mlađeg brata Tahir-bega, koji je tad bio u Solunu. Paša-Zada-hanuma je, naravno, prihvatila prosidbu Nedžip-paše uz velike počasti i zadovoljstvo, jer se takva prilika ne propušta.
Nedžip-paša je oženio stariju ćerku Dževahira-hanumu i ostao da jedno vreme živi u Novom Pazaru, da bi se posle izvesnog vremena vratio u Solun, gde je i preselio sa ovog svijeta. Ostavio je jednog sina Lebiba (Hadžibega), tako da njegovi potomci i dan danas žive u Novom Pazaru i nose prezime Nedžipašić. Takođe, u Solunu su život na ovom svijetu okončali i moj pradjed Tahir-beg i moj ded Ćamil-beg.
Moj praded Tahir-beg je u braku sa mojoj parabijačom Behdžida-hanumom, imao pet sinova i jednu ćerku: Ćamil-bega (mog djedu), Riza-bega, Irfat-bega, Jusuf-bega i Erib-bega, i Emina-hanumu.
Moj djed Ćamil-beg je u braku sa mojom bijačom Džemila-hanumom, ćerkom Đul-bega Ćorović (potomak Ćor-paše) i Zubejda-hanume, unukom šejh Alije Imamovića, jednog od četiri sinova Hadži-Osmana (1777. – 1809.), imao sina Dželadin-bega, mog oca, i tri ćerke: Safija-hanumu, Šefćeta-hanumu, Zubejda-hanumu.
Riza-beg i Irfat-beg su umrli mladi i nisu imali potomstvo. Jusuf-beg je imao: Izet-bega i Ismet-bega; i ćerke: Paša-hanumu i Džejlanu. Erib-beg je u braku sa Kavrajić Ešrefom imao sina Hilma, a u braku sa Nafija-hanumom Rasovac, sestrom Salih-bega Rasovca, ćerku Ešrefu. Pričalo se da je porodici Salih-bega Rasovca bila velika čast i ponos, jer je prosce predvodila ugledna i mnogo poštovana Paša-Zada-hanuma, i da su je rado prihvatili za prijateljicu.
Moj otac Dželadin-beg je u braku sa mojom majkom Nadžijom Nikšić dobio sinove: mene Kemala, Džemala i Kenana i kćerke: Mevljudu i Behdžidu-Beku. Ja u braku sa Behijom Paljevac imam: kćerke Emu i Aidu i sina Edina. Džemal u braku sa Jasminom Muratović ima: sinove Dželadina i Tarika i kćerku Ajhanu. Kenan je iza sebe ostavio kćerku Senidu. Sestra Mevljuda u braku sa Šefćetom Paljevacem je iza sebe ostavila: sina Suada i kćerku Suadu. Moja druga sestra Beka, u svakom pogledu slična meni, u braku sa Nerminom Duštincem dobila je kćerke Jasminu i Hanu i sina Enesa.
Hala Šefćeta-hanuma je u braku sa Jusufom Mavrićem imala kćerke: Šadiju i Remziju.
Najmlađa hala Zubejda-hanuma je u braku sa Asim-begom Elmasbegovićem dobila sinove Faruka i Fahrudina i kćerke Azizu i Dudu.
Pošto se radi o jednom velikom rodoslovnom stablu osvrnuo bi se samo još ukratko na potomstvo Emina-hanume, sestre moga djeda Ćamil-bega. Ona je u braku sa Hazbi-efendijom Imamović imala tri sina i jednu ćerku. Odselili su se u Tursku u periodu između Prvog i Drugog svjetskog rata. Njihovi potomci su sada ugledni i dokazani u raznim oblastima života. Unuk Emina-hanume, Ilhan-paša je bio admiral u turskoj mornarici. Sa turskom flotom je osamdesetih godina prošlog vijeka posjetio Dubrovnik. Prvi i jedini put je bio u Pazaru 2007. godine. Prilažem fotografiju koju mi je tom prilikom poklonio. Imali smo i posjetu jedne velike grupe od oko 30-ak potomaka Emina-hanume. Sve smo ih smjestili u hotelu mog brata Džemala. Ja sam sa suprugom Behijom i kćerkom Aidom bio vrlo lijepo ugošćen kod čukununuka Emina-hanume Adnana, uspješnog privrednika, u vili na Prinčevskom ostrvu, Burgaz adi. Pošto se radi o jednom velikom porodičnom stablu smatram da je grafički prikaz adekvatniji od ovakvog nabrajanja.
_____________________________________________________________________
Napomena. Autor ovog teksta je o familiji Elmasbegović i njihovoj kući detaljno pisao u tekstu pod naslovom: „Porušena kuća familije Elmasbegović-dragulj bošnjačke arhitekture u Novom Pazaru“. Tekst je 10.01.2024. objavila redakcija Sanapress.
izvor: SANA
